GREZIA: BESTE FILOSOFIA KOMERTZIAL BAT
Informazio hau gazteleraz ere irakurri dezakezu
ÍNDICE
Merkataritza Historian zehar INDIZEA-ra itzuli
Merkataritza Historiaren Eragilea-ra itzuli
Kronologia:
Greziaren eta bere herrien historia gizateriarena bezain zaharra da, baina kasu honetan "klasiko" deritzon aldian jarriko dugu arreta, gutxi gorabehera Kristoren aurreko VIII. mendetik IV. mendera arte hartzen duena, eta greziar polei ospetsuen egituragatik bereizten dena.
Kokapen geografikoa:
Greziako polei greziarrak Mediterraneoaren ekialdean kokatu ziren, gaur egun Greziako estatu modernoak okupatzen duen eremuan, eta greziar koloniak, berriz, egungo Italiaren hegoaldean, Siziliako uhartean, Itsaso Beltzeko kostaldean eta egungo Turkiaren mendebaldeko kostaldean hedatu ziren.
Grezia klasikoa:
Historiako garai honetan, polis eta polei-en arteko lehia dira ezaugarri nagusiak, batez ere Atenas eta Esparta artean, azken batean hiri-estatu horiek guztiak banatu ziren bi bandoen buru izan baitziren. Filosofiaren eta zientzien urrezko garaia da, gaur arte iraun duten pentsalarien izen handiena, Persiaren aurkako gerra medikoen eta oraindik Maratoia, Termopilak, Salamina izenez ezagutzen diren gudu ospetsuen garaia da, eta, batez ere, merkataritzak Greziako bizimodua irauli zuen garaia da.
Grezia eta merkataritza:
Grezia kontinentaleko ekonomia nekazaritza latifundistan oinarrituta zegoen, non lurjabe gutxi batzuk esklabo eta morroiek landutako lur-eremu handien jabe ziren. Beraz, bertako lurrak eskuratzeko aukerarik ez zegoen, eta gazteei bi irteera baino ez zitzaizkien geratzen: armada edo emigrazioa. Grekoentzat lurra boterearen eta aberastasunaren sinboloa zen eta merkataritza eta manufakturak, berriz, jarduera doilortzat hartzen zituzten. Feniziarrek egin zutenaz bestera, ez zituzten bultzatu, ezta promozionatu ere, baina konturatu gabe hain baldintza egokiak sortu zituzten beren garapenerako, non Greziaren gizarte-egitura eta Historiaren bilakaera betiko irauli zituzten.
Polei-en populazio alferrari dagokionez, bertako gobernuek haien emigrazioa babestu zuten metropolian arazorik sor ez zezaten, eta hori izan zen Mediterraneoan kolonizazio garrantzitsu baten hasiera, batez ere Asia Txikirantz, Siziliarantz eta Italiar penintsularantz.
Garai hartan, greziar polei guztiek hizkuntza bera hitz egiten zuten eta alfabeto bera erabiltzen zuten, feniziarretik hartua eta beren beharretara egokitua, bokalak erantsiz eta grafia aldatuz. Hori guztia merkataritzari halako eran hazteko aukera emango zion haztegia zen, non filosofo handiek ere ez baitzuten jakin aurreratzen.
Koloniak:
Horrela, feniziarrekin gertatu ez bezala, greziarrek koloniak sortzeko asmoa izan zuten lehenik eta behin, eta hauek ez ziren merkataritza-lantegiak behin betiko finkatzearen ondorio izan. Kolonoen hasierako helburua lur berrietan finkatzea eta bertan bizimodua ateratzeko modu bat lortzea zen. Hasiera batean, metropoliak babesten zituzten kolonien gaineko kontrola mantentzen saiatu ziren, baina lotura horiek hain laxoak izan zirenez, ia polei independenteak izango ziren.
Horrela, greziarrek Asia Txikian eta Itsaso Beltzean koloniak ezarri zituzten, eta Bizantziotik Feniziarainoko kostalde osoa greziar koloniek hartzen zuten. Afrikan Zirene sortu zuten gaur egungo Libian eta mendebaldean penintsula italikoaren hegoaldean Tarento bezalako hiri garrantzitsuak nagusitu ziren. Italiako hegoaldeak, Siziliako uhartearekin batera, hainbesteko garrantzia izan zuen, non eskualde horri Magna Grezia deitu baitzitzaion.
Mendebalderago, greziarrek Massalia (egungo Marseilla) eta Nikkaia (Niza) sortu zituzten, besteak beste, eta Iberiar penintsulan zenbait hiri ezarri zituzten, hala nola Emporion.
Greziako Merkatu Komuna:
Horrela, hizkuntza bera hitz egiten zen espazio izugarri bat sortu zen, antzeko kultura zuten jendeekin, etengabe kokaleku berriak sortzen ari ziren espazio bat, hornigaiak, tresnak eta manufakturatutako beste produktu batzuk gero eta kopuru handiagoan eskatzen zituena, eta aldi berean, tokiko ustiapenak garatu ahala, metropoliari lehengaiak emateko gai zen.
Horrela, nahi gabe, merkataritza eremu greziar bat sortu zen, Mediterraneo ekialdeko zati handi bat hartzen zuena, zeinetan merkataritza hazi, hedatu eta modu esponentzialean ugaldu baitzen, koloniek metropolietara metalak, elikagaiak eta bestelako lehengaiak bidaltzen zituzten, bertatik manufakturatutako produktuak inportatzen zituzten bitartean.
Sortutako moneta:
Greziako Merkatu Komun horretan, gertatzen diren unean garrantzizkotzat jotzen ez diren baina Greziaren eta Gizateria osoaren Historiaren ondorengo norabidea markatuko duten berrikuntza txiki horietako bat gertatu zen, eta oro har onartutako ordainketa-bide gisa sortutako moneta behin betiko onartzea izan zen.
Ordura arte, aberastasuna pertsona batek zituen lurretan zituen jabetzek zehaztu zuten, lurjabe handiak polei ezberdinetako noblerik boteretsuenak ziren eta, aldi berean, botere ekonomikoaz gain, botere politikoa ere bazuten.
Baina txanponarekin aberastasun handiak izan zitezkeen lurrak eduki beharrik gabe, txanponak (dirua) metatzea posible zen, eta horri esker aberatsa izatea, egoera aprobetxatzen jakin zuten merkatariek laster lortu zutena. Txanponak aukera ematen zuen inportatutako produktuak erosteko, luxuzko jauregiak ordaintzeko eta, oro har, latifundisten eskura ez zeuden luxuak eskuratzeko, latifundistek ez baitzuten hainbeste diru eskudirutan. Pixkanaka-pixkanaka, merkatari aberatsak aurreko latifundistek saltzen zituzten lurrak erosten joan ziren, lehenengoak nobleak ziruditen, eta bigarrenak likidezia eta dirua lortzeko; horrela, merkatariek gero eta protagonismo handiagoa izan zuten polei-en bizitza politikoan, eta, horrela, latifundisten boterearen monopolioa hautsi zuten.
Merkataritzak, gainera, bigarren iraultza bat ekarri zuen, grekoa merkataritzarako hizkuntza komun gisa hartzea merkataritza-eremu zabal batean, nahiz eta hizkuntza inoiz ez izan merkataritzarako oztopo hizkuntza bera erabiltzeak are gehiago sinplifikatu zituen merkataritza-transakzioak.
Eta monetarekin, monetaren merkataritza: bankuen sorrera:
Merkataritza-transakzioak ordaintzeko sortutako monetaren erabileraren popularizazioaren ondorioz, merkataritza-mota berri bat agertu zen, moneta bera, hain zuzen ere, eta horren ondorioz banka agertu zen. Badakigu dirua txanponak erabili aurretik existitzen zela. Bazeudela materialak, batez ere urrea eta zilarra, orokorrean onartzen ziren ordainbideak, izan ere, lehen txanponak metal horiekin egiten ziren.
Egia da, halaber, beste produktu batzuen merkataritza zegoen bezala, urrearekin eta zilarrarekin ere salerosten zela, eta, besteak beste, pertsona batzuek metal horiek alokatuko zituztela, errentatzailearentzako irabazi batekin itzultzeko promesarekin.
izango den txanponean zentratuz; horrela, Grezian, Polis-eko funtzionarioek administratutako banku publikoak agertuko dira eta zenbait funtzio beteko dituzte, hala nola dirua mailegatzea interes baten truke. Baina baita aktibitate berriak txanponaren erabileraren ondorio diren ere, hala nola piezak egitea eta moneta trukatzea, metal gordinekin edo kanpoko txanponekin.
Txanponak, aldi berean, tokiko merkataritza bultzatu zuen (polei-en barruan), zeharka bazen ere, latifundistek, metal zitala aberatstzat hartzeko irrikaz, errentak dirutan ordaintzea eskatzen zuten, hirietako gobernuek bezala. Horren ondorioz, ekoizleek beren soberakina polis-eko merkatuetan merkaturatu behar zuten, beren betebeharrei aurre egiteko eskudirua lortzeko, gauzazko ordainketak gero eta gutxiago desiratzen baitziren.
Zeharka bada ere (gizadiaren urrats handiak bere garaian garrantzirik ematen ez zaien pauso txikiekin hasten dira), Grezian moneta merkataritzarako erabiltzeak diru-sistema bat sortzea ekarri zuen, gerora Mediterraneo osoan oinarrizkoa izan zena, drakman oinarritzen zena eta honela banatzen zena: 6 obolo = 1 drakma: 100 drakma = 1 mina: 60 mina = 1 talentu (Talentua 27 kilo zilar ingurukoa da). Talentu hitza balantza esan nahi duen hitz greko batetik dator.
Pisuak, neurriak, txanponak, gaur egun egunero erabiltzen ditugun elementuak, baina jatorria merkataritza dutenak. Sistema hori, aldi berean, pisu-sistema bat zen (zilarrezko txanponaren pisuak bere balioa zehazten zuen), eta, horrela, moneta-sistema ez ezik, pisatze- eta neurtze-sistema ere orokortzen zen.
Merkataritza eta bere jainkoa:
Horrela, hasieran irainduta izan zen jarduera hau gero eta garrantzi handiagoa hartu zuen heleniarren artean, eta haien panteoiko jainko ugarietako bat ere haren babeslea zen, Hermes. Greziar jainko guztiak trebeak zirenez beren babestuentzat funtsezkoak ziruditen alderdietan, kasu honetan Hermes trebea zen gizarte-trebetasunekin zerikusia zuen guztian, bidaiariak eta mugak babesten zituen. Asmamenaren, oratoriaren, merkataritzaren, pisu eta neurrien eta asmakizunen jainkoa da, besteak beste.
Baina merkataritza gaizki ikusia zegoen, esan dugun bezala, eta Hermes ere lapurren eta gezurtien jainkoa da, greziarrek hain gogoko duten halako nortasun bikoitz batean.
Merkataritza eta Hirigintza: fenomeno sozial baten sorrera:
Merkataritzak gizarteari eragiteaz gain, merkatari aberatsen klase berri bat sartu zuen poleien klase nagusienetan, eta hirien garapenean ere eragina izan zuen. Garai horretara arte, hiriak modu naturalean sortu ziren, pertsonen, merkatuen edo santutegien arteko elkarguneak behin betiko finkatu zirelako. Elkargune horiek sendotu egiten ziren (harresi edo gotorleku batekin), eta bertan kokatzen zen gobernuaren egoitza, administrazioa, tenpluak, eta egitura horren inguruan ezartzen ziren gainerako eraikinak, gutxi gorabehera anarkikoki, eta hiri gutxi arduratzen dira haien hiri-garapenaz.
Baina Grezia klasikoa filosofiaren sorlekua da, gizadiaren arazoei irtenbidea bilatzen saiatzen den pentsamoldea, eta haien artean merkataritzarako sortzen diren arazoak. Greziako hiriek Agora zuten gizarte-gune eta, ondorioz, merkataritza-gune, hasiera batean herritarren batzarraren bilerak hartzeko pentsatutako esparrua. Denborarekin, merkataritza-jarduerak behin betiko beteko du elkartzeko espazio pribilegiatu hori, eta batzarra beste leku batera joatera behartuko du. Agora merkaturatzea hain da nabarmena, ezen hitzaren esanahia bera aldatzen baita, hasieran batzarra edo bilera-lekua izendatzetik merkataritza-konnotazio hutsa izatera pasatuz, bertan zegoen merkatuaren garrantziagatik.
Aristokratak, batez ere, inbasio horretaz kexatuko dira, baina praktikan ezinezkoa izango da polei klasikoen hiri-eredu kaotikoetan merkatuentzako beste espazio alternatibo batzuk aurkitzea. Arazo hori planteatzen zaie filosofoei eta beren soluzioari Platon edo Aristoteles bezalako ideia gogotsuak ekarriko dizkiete, baina Miletoko Hipodamo izango da hirigintzaren aitatzat har daitekeen pertsona, kokalekuak modu arrazionalean antolatzen dituen lehen teoria garatzean, bere planteamenduan lauki geometriko bat konbinatzen zen hiriko gorputz nagusiaren antolaketarako, eta, aldi berean, eraikin bakoitzaren erabilera zehazten zen.
Horrela, teoriak erdialdeko agora batetik hasten du hirien garapena, non hiriaren administrazioaren egoitza, tenplua baina, jakina, merkatua kokatzen den. Hortik aurrera, hiria modu erregularrean hedatuko da, bere bizitza ez ezik, etorkizuneko hazkundea ere ahalbidetzeko.
Greziako hiri gehienek ez dute eredu hori jarraitzen, teoria horiek garatu aurretik modu “organikoan” eraikita zeudelako, baina badira metodo hipodamikoaren arabera berreraikitako hirien adibideak, Mileto bezalako persiarren aurkako gerran edo Rodas eta Priene bezalako kokaleku berrietan suntsitu ondoren berreraikitako hirietan.
Hirigintza-plan baten arabera eraikitako hiri joniar berrietan, agoraren kokalekua behar bezala aurreikusita egongo da, eta funtsean izaera komertziala izango du; izan ere, kasu askotan, bi agora planifikatuko dira, nagusia eta komertziala, sarbide zabal eta zuzenekin, eta txikiagoa, batzar politikoetarako.
Merkataritza olinpikoa:
Grezia Klasikoan egiten ziren joko guztien artean, ospetsuenak, zalantzarik gabe, lau urtean behin Olinpiako hirian Zeus jainkoaren omenez egiten zirenak izan ziren, poleien arteko gerrak (baldin baziren) geldiarazten zituztenak.
Olinpia hiri txiki bat zen, zeinean Zeusen tenplua eta jokoetarako estadioa baitzeuden, eta ia ez zuen azpiegitura gehiagorik, eta are gutxiago lau urtean behin Greziako bazter guztietatik lehiaketetara, negozioetara edo, besterik gabe, kuxkuxeatzera joaten ziren milaka pertsonak hartzeko behar zena.
Eskari hori trebeki betetzen zuten ehunka merkatari ibiltarik, olinpiar tregoa aprobetxatzeko iristen zirenak, janari, zerbitzu, orakulu, poeta eta abarren postuak ezarriz. Jendetza osoak satorrean lo egiten zuen, aberatsenek karpa eta denda handiak ezartzen zituzten bitartean. Beste batzuek oihalezko sabai bat alokatzen zuten bertan zeuden behin-behineko aterpetxeetan (gaur egun kanpinak deitzen diegu).
Olimpiak erakusten zuen panorama gaur egun kirol-partida garrantzitsu bat ospatzen den edozein estadioren sarreran aurkitzen dugunaren antzekoa izango zen. Bertan, hainbat produktu, zale-ilara, oihu eta abar zeuden, soinekoengatik eta sarrera debekatuta zuten estadioan emakumerik ez zegoelako izan ezik. Betidanik, aukera bat egon den tokian merkataritza sortu da. Hiriaren inguruak, berriz, Woodstock izan zitekeenaren oso antzekoak izango ziren, jendetzak deserosotasunak jasango zituelarik, egon behar den lekuan egonda ere.
Grezia klasikoko Beckam eta Ronaldinhoak:
Asko hitz egin da espiritu olinpikoaz, eta antzinako atletak garaipenaren aintzagatik lehiatzen zirela, eta ez diruagatik. Hori neurri batean baino ez da egia, egia da proben irabazlea olibondo koloreko koroa batekin bakarrik jokatzen zela, baina jokoen garaipenak gaur egungo kirol izar handien pareko ospea ematen zion.
Hasteko, poleiek atleta horien prestakuntza diruz laguntzen zuten, haien ohorea jokoan baitzegoen, eta, gainera, garaipenen bat lortuz gero, diru, errenta, zerga-salbuespen gisako sari goxoak ere lortzen zituzten. Heroi olinpikoak estatuekin, hilarri oroigarriekin eta, oro har, kirolari horien egoa bete zezakeen guztiarekin omentzen zituzten.
Olinpiar Jokoak ez ezik, txikiagoak ere baziren, hala nola bigarren edo hirugarren mailako plazetako zezenketak, zeinetara "lehen mailako" irabazle handiak joaten baitziren poltsa behar bezala beteta bazegoen.
Eta are gehiago, atleta horiek beren ospea produktu zehatzak ezagutarazteko erabiltzen zuten, eta ez, ordea, esker on goxo baten truke, gaur egun kiroleko beste izar batzuek egiten duten bezala, duela bi mila eta bostehun urte baino gehiagoko gizon-iragarkiak.
Greziarren ondarea:
Greziaren distira garaia poleiek euren artean Peloponesoko Gerran izan zituzten gerren ondorioz amaitu zen. Gatazka honen amaieran, kultura grekoak lortutako distira ia erabat suntsituta geratu zen, eta hiri-estatuen sistema oso ahulduta. Polisa nagusi berriak, Espartak, merkataritzaren eta aberastasunaren ideia bereziki negatiboa zuen, eta horrek ez zuen ezertan lagundu ekonomiaren garapenean. Azkenik, Grezia, itsasoz haraindiko inperioaren zati handi bat galdu ondoren, IV. mendean erori zen Mazedoniaren mende, eta, horrela, garai berri bat hasi zen bere historian, helenistikoa.
Merkataritzari dagokionez, greziarrek, greziar eliteen jarduera hori gutxietsita ere, ondare ikaragarria utzi zuten, Mediterraneoaren historian izan zuten paperarekin bat zetorrena, besteak beste:
- Hirigintzaren sorrera: Hirigintza, hirien garapenaren diseinua, Greziako poleietan zeuden bizigarritasun-arazoak konpontzea helburu zuen filosofia gisa sortu zen, pilaketa eragiten zuten garapen kaotikoekin, hirien hazkunderako zailtasunarekin, eta hori izango da etorkizunean hirien formari eta hazkundeari modu erabakigarrian eragingo dion jardueraren lehen urratsa.
- Txanpona ordaintzeko modu gisa sartzea: Greziako esparru ekonomikoan ordainketa-modu horren erabilera orokortu zen, eta horrek eragiketak sinplifikatu eta merkataritzak sortutako aberastasunak biderkatu zituen. Feniziarrek ere sartu zuten ordaintzeko modu hori V. mendetik aurrera, eta, azkenean, trukerako ekonomia utzi zuten.
- Moneta-sistema unibertsal bat sortzea: Drakma, mina eta talentuen sistema Mediterraneo osoan erabiliko da, eta Egiptok, Erromak eta Kartagok erabiliko dute (kasu honetan, alde bakarra da mina bat 60 schekeletan banatzen zela eta ez 100 drakmatan, eta, beraz, 10 drakma greziar eta 6 schekels kartagotar baliokideak zirela).
- Pisu-sistema orokor baten orokortzea: Txanponetarako erabiltzen zen berbera. Txanponetan zilarrezko pisuak zehazten zuen diruaren balioa, baina talentua, mina eta drakma pisu-unitateak ziren berez, eta mota guztietako produktuak pisatzeko erabiliko dira.
- Bankaren garapena: "Diru-saltoki" berri honek sortutako txanponaren erabilerak eraginda, aberastasuna ikusteko eta ulertzeko moduan aldaketa garrantzitsuak ekarriko dituena, merkataritzari funtsezko bultzada emateaz gain.
- Publizitatearen agerpena pertsonaia ospetsuekin: Publizitatea egon zen merkataritza existitu zenetik, ziur toki guztietako merkatariek jendea zutela beren produktuak grazia handiagoz edo txikiagoz aurkezten. Hala ere, greziarrak beste urrats bat izan ziren kirolari olinpikoak bezalako pertsonaia ospetsu eta ezagunak erabiltzean, ospetsu horiek beren poliseko idoloak ziren, gaur egun futbolariak diren bezala, eta euren irudia produktu jakin batzuk iragartzeko erabiltzen zuten, benetako gizonak-iragarki bihurtuz (ezaguna, ez da?).
INFORMAZIO ITURRIAK:
EL REVERSO DE LA HISTORIA, Pedro Voltes 1993
Ed. Círculo de Lectores
ISBN 84-226-4441-X
ENCICLOPEDIA UNIVERSAL MARÍN (Ed. MARÍN, S.A.)
ISBN 84-7102-019-X
INTERNET:
URBANISMO
GRECIA y su desarrollo urbano
Diccionario del Mundo Antiguo
LA BANCA
Historia de los bancos
Historia de la banca
EGILEA:
Borja Escalona
Merkataritzarako Teknikaria
Gernika-Lumoko Merkataritzako Bulego Teknikoak sortua
ZURE USTEZ BERRI HAU INTERESGARRIA DA ZABALDU INTERNET-EN:
AZOKA
BESTEAK
BATZARRA
